Παρότι κάποιες γενικές αρχές είναι θεμιτές, προστατεύονται από τον νόμο και είναι σωστό να ζούμε και να πράττουμε βάσει αυτών, η υπερβολική προσήλωση σε αυτές, με την έννοια είτε της υπερβολικής προβολής τους, είτε της υπερβολικής χρήσης των δικαιωμάτων που αυτές παρέχουν, είτε της υπερβολικής διευρύνσεως του προστατευτικού τους πεδίου, είτε της μονομερούς υιοθέτησής τους από κάποιους την ώρα που οι υπόλοιποι δεν τις υιοθετούν, ενδέχεται να έχει αρνητικά αποτελέσματα για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά ή για την κοινωνία στο σύνολό της. Παρακάτω έχω ξεχωρίσει τέσσερις τέτοιες γενικές αρχές, για τις οποίες η σύγχρονη ζωή δείχνει πως, αν επικεντρωθούμε σε αυτές υπέρ του δέοντος με την προαναφερθείσα έννοια, υπάρχει συγκεκριμένος κίνδυνος αλλοίωσης ή και απώλειας της ατομικής ταυτότητας του καθενός ή της συλλογικής ταυτότητας της κοινωνίας μας.

Πρώτα πρώτα, η ελεύθερη και απρόσκοπτη ανθρώπινη επικοινωνία. Όλοι έχουν το δικαίωμα να επικοινωνούν με όποιους συνανθρώπους τους θέλουν για όσο θέλουν και να λένε ό,τι θέλουν. Όμως, όταν η επικοινωνία γίνεται αυτοσκοπός, όταν οι άνθρωποι επικοινωνούν απλώς και μόνον για να επικοινωνούν, τότε παραμελούν άλλες, σημαντικότερες και ουσιαστικότερες δραστηριότητές τους, άλλα ενδιαφέροντά τους, πολλές φορές ακόμη και το επάγγελμά τους, με αποτέλεσμα να απομακρύνονται από τις σταθερές τους, να χάνουν την προσωπικότητα και τον εαυτό τους. Σήμερα αυτό συμβαίνει κατά κόρον με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (facebook, instagram, snapchat κλπ), που όλο και πληθαίνουν, όλο και περισσότερο προβάλλονται, αποκτούν όλο και περισσότερα μέλη, ενώ μέσω των κινητών τηλεφώνων όλοι έχουν πρόσβαση σε αυτά ανά πάσα στιγμή. Πολλοί άνθρωποι έχουν γίνει ένα με αυτά, συνομιλούν με άλλους ολημερίς και ολονυχτίς μέσω αυτών χωρίς σοβαρό λόγο, αφιερώνουν εκεί ώρες που σε άλλες εποχές θα αφιέρωναν σε ένα βιβλίο ή σε ένα άθλημα ή σε μια πραγματική ανθρώπινη συνομιλία. Λες και παλαιότερα, όταν δεν υπήρχαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είχε κανένας άνθρωπος πρόβλημα κοινωνικοποίησης που σήμερα επιλύθηκε. Χαρακτηριστικές του φαινομένου αυτού είναι οι διαφημίσεις εταιρειών κινητής τηλεφωνίας που απευθύνονται προς φοιτητές και αφορούν πακέτα για δωρεάν megabytes και sms, οι οποίες είναι πλήρως υποτιμητικές για τους φοιτητές, καθώς τους αντιμετωπίζουν σαν άτομα που ενδιαφέρονται μόνο για το chatάρισμα και τα μαθήματά τους τα έχουν γραμμένα. Η υπερβολική, λοιπόν, προβολή της αρχής της ελεύθερης ανθρώπινης επικοινωνίας, σε συνδυασμό με την υπερβολική χρήση των δικαιωμάτων που αυτή παρέχει, ενδέχεται να οδηγήσει σε αλλοίωση ή απώλεια της γενικής ατομικής ταυτότητας.

Δεύτερον, η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, και συγκεκριμένα η ελεύθερη εναλλαγή επαγγελμάτων και η ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση, η δια βίου μάθηση. Όλοι έχουν το δικαίωμα να μεταπηδούν από το ένα επάγγελμα στο άλλο προκειμένου να διασφαλίσουν καλύτερους όρους διαβίωσης, αλλά και να μορφώνονται καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής τους για να είναι σε θέση να αναλάβουν διαφορετικούς επαγγελματικούς ρόλους, συμμετέχοντας σε διαφορετικά εκπαιδευτικά προγράμματα. Όμως, όταν η αγορά εργασίας είναι τόσο ευμετάβλητη και ασταθής όπως σήμερα, που πολλοί άνθρωποι για να επιβιώσουν αναγκάζονται να αλλάζουν συνεχώς επαγγέλματα μέχρι να συνταξιοδοτηθούν, που η μόνη λύση στο οικονομικό αδιέξοδο πολλών είναι οι συνεχείς μεταβολές του εργασιακού τους περιβάλλοντος, αλλά και όταν ο τρόπος αυτός ζωής προβάλλεται συστηματικά από όσους αποκομίζουν κέρδη από αυτόν, τότε είναι πιθανό οι άνθρωποι να χάσουν μια πολύ σημαντική σταθερά της προσωπικότητάς τους, την επαγγελματική τους ιδιότητα. Παλαιότερα κάποιος ήξερε ότι θα ήταν λόγου χάρη εφ’ όρου ζωής λογιστής, γιατί αυτό ήταν το αντικείμενο που είχε επιλέξει να σπουδάσει. Τώρα μπορεί να ξεκινήσει από αυτό και διαδοχικά να μετατραπεί σε σερβιτόρο, ασφαλιστή, ιδιωτικό υπάλληλο ή αγρότη. Στον βωμό της προσαρμογής στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας θυσιάζεται συχνά ένα σημαντικό κέντρο βάρους των ανθρώπων, η εργασιακή τους ταυτότητα. Η υπερβολική, λοιπόν, προβολή της αρχής της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, με την έννοια της συχνής εναλλαγής επαγγελμάτων και γνωστικών πεδίων εμβάθυνσης, σε συνδυασμό με την υπερβολική χρήση των δικαιωμάτων που αυτή η αρχή παρέχει, ενδέχεται να οδηγήσει σε αλλοίωση ή απώλεια της ατομικής επαγγελματικής ταυτότητας.

Τρίτον, ο αντιρατσισμός, η ανεκτικότητα προς το διαφορετικό με την έννοια της ανεκτικότητας προς τους αλλοεθνείς και τους αλλοθρήσκους. Όλοι, είτε πρόκεινται για μειονότητα είτε για πλειονότητα, έχουν το δικαίωμα να αντιμετωπίζονται με σεβασμό από τους συνανθρώπους τους που έχουν διαφορετική καταγωγή ή θρησκεία, πάλι είτε πρόκεινται για πλειονότητα είτε για μειονότητα, ενώ το παραπάνω δικαίωμα γεννά αντίστοιχες υποχρεώσεις. Σημασία για την ομαλή συμβίωση σε μια κοινωνία έχει η ανθρώπινη ιδιότητα όλων των μελών της και όχι οι επιμέρους φυλετικές ή θρησκευτικές διαφορές τους, που έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Όμως, όταν σε μια κοινωνία, όπως σήμερα την ελληνική, υπερπροβάλλεται από διαφόρους (πολιτικούς, ΜΚΟ κλπ) η ανάγκη για υποδοχή και αφομοίωση όλης της γιγάντιας προσφυγικής ή μεταναστευτικής ροής – ας την πει ο καθένας όπως θέλει – που τυχαίνει να υπάρχει προς αυτήν, ή όταν μια κοινωνία, όπως σήμερα η ελληνική, είναι η μόνη ή από τις ελάχιστες που φαίνεται διατεθειμένη να τηρήσει την αρχή της ανεκτικότητας προς το διαφορετικό, την ίδια ώρα που κοινωνίες διαφορετικών κρατών δεν την εφαρμόζουν, τότε είναι πιθανό να αλλοιωθεί η εθνική και η θρησκευτική σύνθεσή της. Εδώ η εμμονή προς την αλληλεγγύη προς αυτούς τους ανθρώπους, με την έννοια ότι εντάσσεται σε αυτό τον όρο η αφομοίωση πολλών περισσότερων προσφύγων/μεταναστών από όσους μπορεί να αντέξει μια κοινωνία, θα οδηγήσει σε ανάμιξη, λόγου χάριν, εκατομμυρίων Ελλήνων χριστιανών με εκατομμύρια Σύριων, Ιρακινών κλπ μουσουλμάνων σε κάθε επίπεδο, την ίδια ώρα που κράτη όπως η Ουγγαρία και η Αυστρία θα έχουν αναλάβει μηδαμινό κόστος για την επίλυση του προσφυγικού/μεταναστευτικού προβλήματος. Η υπερβολική, λοιπόν, προβολή της αρχής της ανεκτικότητας προς τους αλλοεθνείς και τους αλλοθρήσκους, η υπερβολική διεύρυνση του προστατευτικού της πεδίου και η μονομερής υιοθέτησή της από μια κοινωνία την ώρα που άλλες δεν την υιοθετούν, ενδέχεται να οδηγήσει σε αλλοίωση της συλλογικής εθνικής και θρησκευτικής ταυτότητάς της.

Τέλος, ο αντιρατσισμός, η ανεκτικότητα προς το διαφορετικό με την έννοια της ανεκτικότητας προς τη σεξουαλική ιδιαιτερότητα. Όλοι, είτε πρόκεινται για μειονότητα είτε για πλειονότητα, έχουν το δικαίωμα να αντιμετωπίζονται με σεβασμό από τους συνανθρώπους τους που έχουν διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, πάλι είτε πρόκεινται για πλειονότητα είτε για μειονότητα, ενώ το παραπάνω δικαίωμα γεννά αντίστοιχες υποχρεώσεις. Σημασία για την ομαλή συμβίωση σε μια κοινωνία έχει η ανθρώπινη ιδιότητα όλων των μελών της και όχι οι επιμέρους διαφορές τους στον σεξουαλικό προσανατολισμό, που έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Όμως, όταν σε μια κοινωνία προβάλλεται το ομοφυλοφιλικό κίνημα από παντού και υπέρ του δέοντος και όταν οι επιδιώξεις των ομοφυλόφιλων και των υπόλοιπων ανθρώπων με εξαιρετική σεξουαλικότητα παρουσιάζονται ως μείζον κοινωνικό ζήτημα και καταλαμβάνουν σημαντικά μεγάλο μέρος του δημοσίου διαλόγου, τότε υπάρχει ο κίνδυνος να αρχίσουν πολλοί άνθρωποι, κυρίως τα παιδιά, να θέτουν εν αμφιβόλω το φύλο και την σεξουαλικότητά τους και να προβληματίζονται πάνω ζητήματα που άλλοι τους έθεσαν και άλλους απασχολούν. Παλαιότερα ο καθένας ήξερε ότι είναι άντρας ή γυναίκα και καταστάλαζε σε ένα από αυτά τα δύο φύλα, ανεξαρτήτως του ποιο τον ήλκυε σεξουαλικά. Σε λίγο καιρό φαίνεται ότι ο καθένας θα είναι ό,τι φύλο δηλώνει, θα μπορεί να αλλάζει φύλο αν το επιθυμεί, θα υποχρεούται να επιλέξει ανάμεσα στο αντρικό φύλο, το γυναικείο, το διαφυλικό και ό,τι άλλο τεθεί ως νόμιμη επιλογή και εξ αυτού του λόγου θα πρέπει να προβληματίζεται και να αναρωτιέται τι είναι. Τέτοιες αναζητήσεις μπορεί να είναι γόνιμες για τη μειονότητα εκείνη των ανθρώπων που έχουν ιδιαιτερότητες στο βιολογικό ή στο κοινωνικό τους φύλο ή στον σεξουαλικό τους προσανατολισμό και θα μπορούσαν να βοηθήσουν αυτά τα άτομα, από κοινού με μια συζήτηση με κάποιον ειδικό, λόγου χάρη έναν ψυχολόγο, να ανακαλύψουν τον εαυτό τους και τις ανεξερεύνητες πτυχές της ιδιαίτερης σεξουαλικότητάς τους, όταν όμως τίθενται με επιτακτικό τρόπο σε όλη την κοινωνία, δημιουργείται ο κίνδυνος της συγχύσεως πολλών ανθρώπων ως προς την ταυτότητα του φύλου τους και την σεξουαλικότητά τους, ανθρώπων που διαφορετικά δεν θα προβληματίζονταν για τέτοια ζητήματα. Η υπερβολική, λοιπόν, προβολή της αρχής της ανεκτικότητας προς την σεξουαλική ιδιαιτερότητα, σε συνδυασμό με την υπερβολική διεύρυνση του προστατευτικού της πεδίου, ενδέχεται να οδηγήσει σε αλλοίωση της ατομικής σεξουαλικής ταυτότητας.

Τελικά, πιστεύω ότι δεν χρειάζεται πολλή ανάλυση για να γίνει αντιληπτό πόσο αποπροσανατολισμένος μπορεί να καταλήξει να είναι ένας άνθρωπος που, ζώντας μέσα στο κλίμα και τις νοοτροπίες που δημιουργεί η σύγχρονη τάξη πραγμάτων, έχει χάσει ή βρίσκεται σε σύγχυση ως προς τα ενδιαφέροντά του και τις αντιλήψεις του ή την επαγγελματική ή την σεξουαλική του ταυτότητα ή ως προς πολλά από αυτά μαζί, ένα έρμαιο της εποχής του και όσων θέλουν να τον εξουσιάσουν, όπως εξίσου εύκολο είναι να γίνει κατανοητό πόσο αποπροσανατολισμένη μπορεί να καταλήξει να είναι μια κοινωνία με βαθιά αλλοιωμένη εθνική ή και θρησκευτική ταυτότητα, ένα φτερό στους ανέμους των ισχυρών της διεθνούς κοινότητας.

Ιωάννης Δημ. Κονομόδης

Δικηγόρος